Το δένδρο της ελιάς εμφανίστηκε στην περιοχή της Μεσογείου πριν χιλιάδες χρόνια και από εκεί εξαπλώθηκε στις γύρω χώρες.
Πιστεύεται ότι από τη Νεολιθική Εποχή στον Αιγιακό κόσμο ανάμεσα στους βρώσιμους καρπούς περιλαμβάνονταν και η συλλογή καρπών αγριελιάς (Olea europaea oleaster). Στα τέλη της Νεολιθικής Εποχής χρονολογούνται άλλωστε και τα παλαιοτέρα ως τώρα δείγματα γύρης ελιάς που διαθέτουμε και τα οποία προέρχονται από την Κρήτη και τη Βοιωτία.
Στην Νίσυρο, την Κύμη και την Σαντορίνη, βρέθηκαν απολιθωμένα φύλα της Ευρωπαϊκής Ελέας που χρονολογούνται 50.000 χρόνια.
Η Ελληνική μυθολογία αναφέρει την ελιά ως δώρο της θεάς Αθηνάς όταν έγινε διαγωνισμός ανάμεσα σ' αυτήν και το θεό Ποσειδώνα για το ποιος από τους δυο θα έδινε το όνομα του στην πόλη. Κατά την μυθολογία ο Ποσειδώνας χτύπησε με την τρίαινα τον ιερό βράχο της Ακρόπολης και αμέσως ξεπήδησε ένα κύμα αλμυρού νερού που αργότερα ονομάστηκε "Ερεχθηίδα" θάλασσα. Όταν χτύπησε η Αθηνά τον ιερό βράχο με το ραβδί της ξεπετάχτηκε ένα δέντρο ελιάς γεμάτο καρπό, το οποίο θεωρήθηκε ως η υπόσχεση για δόξα και ευημερία της πόλης.
Τα αρχαιότερα δείγματα συστηματικής έλαιο - καλλιέργειας και παραγωγής λαδιού προέρχονται από την Ανατολική Μεσόγειο και μάλιστα από την Παλαιστίνη.
Με παράγωγή λαδιού σχετίζονται τα λίθινα πιεστήρια που βρέθηκαν στην περιοχή της Χάιφα του Ισραήλ τα οποία χρονολογούνται στην 5 π.Χ. χιλιετία.
Πιθανόν, πρώτοι οι Φοίνικες διέδωσαν την καλλιέργεια της ελιάς στην λεκάνη της Μεσογείου και πρώτοι αυτοί παρήγαγαν ελαιόλαδο με την ίδια τεχνική που οι Αιγύπτιοι έβγαζαν λάδι από τους σπόρους.
Πληροφορίες για την έλαιο-καλλιέργεια την παραγωγή και τη διακίνηση του λαδιού στον μυκηναϊκό κόσμο αντλούμε από τις πήλινες πινακίδες των μυκηναϊκών ανακτόρων στην Κρήτη και στον ελλαδικό χώρο που είναι γραμμένες στην πρώτη ελληνική γραφή ,που είναι συλλαβογραφική και φέρει το συμβατικό όνομα Γραμμική Β.
Η ελιά από αρχαιοτάτων χρόνων εμφανίζεται στους μύθους, στις παραστάσεις και στην ιστορία των λαών στις χώρες που φύεται. Η ελιά αποτελούσε ανέκαθεν σύμβολο ευημερίας, ειρήνης, γονιμότητας και ευφορίας. Για να καταλάβουμε την κοινωνική σημασία της ελιάς πρέπει να θυμηθούμε ότι στην αρχαία Ελλάδα οι νικητές των Ολυμπιακών αγώνων στέφονταν με ένα στεφάνι ελιάς και έπαιρναν σαν δώρο ελαιόλαδο.
Ο λαός μας ταυτίστηκε από νωρίς πολύ με την ελιά και το ελαιόλαδο. Το συνέδεσε με πολλές εκδηλώσεις της ζωής του και αποτέλεσε στενό κομμάτι της κοινωνικής, οικονομικής και καλλιτεχνικής του έκφρασης, επινοώντας όλο και περισσότερες τεχνικές χρήσης του. Σύντομα ανακάλυψε την ιαματική του ιδιότητα και την χρήση του σαν καλλυντικό και ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να το χρησιμοποιεί σε πολλά προϊόντα ομορφιάς.
Η ελιά θεωρείται ευλογημένο δένδρο και τίποτα από αυτήν δεν πάει χαμένο. Σήμερα μπορούν να αξιοποιηθούν βιομηχανικά, εκτός από τον καρπό, το ξύλο και τα φύλλα του ελαιόδεντρου, αλλά και τα απόβλητα επεξεργασίας του ελαιοκάρπου.
